Khởi tố vụ án theo yêu cầu của bị hại quy định tại Bộ luật tố tụng hình sự 2015

Căn cứ pháp lý:

• Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi bổ sung 2017;
• Bộ luật tố tụng hình sự 2015;

     Khởi tố vụ án hình sự là quyền và trách nhiệm của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm duy trì trật tự công lý, không phụ thuộc vào ý muốn cá nhân và không ai có thể can thiệp. Tuy nhiên, trong một số trường hợp nhất định, xuất phát từ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị hại, pháp luật cho phép người bị hại lựa chọn quyền yêu cầu khởi tố hoặc không khởi tố vụ án. Đây là những trường hợp mà hành vi phạm tội vừa xâm hại trật tự xã hội, vừa xâm hại đến sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của người bị hại. Khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại được quy định tại Điều 155 Bộ luật tố tụng hình sự 2015.

1. Vậy thế nào là khởi tố vụ án hình sự?

• Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn tố tụng hình sự đầu tiên mà trong đó cơ quan điều tra hình sự có thẩm quyền như Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án, Bộ đội Biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng cảnh sát biển và các cơ quan khác của Công an nhân dân, Quân đội nhân dân căn cứ vào các quy định của pháp luật tố tụng hình sự tiến hành việc xác định có hay không có các dấu hiệu của tội phạm trong hành vi nguy hiểm cho xã hội đã được thực hiện, đồng thời ban hành quyết định về việc khởi tố (hoặc không khởi tố) vụ án hình sự liên quan đến hành vi đó.

2. Khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại quy định tại Bộ luật tố tụng hình sự 2015

 Điều 155. Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại:

1.  Chỉ được khởi tố vụ án hình sự về tội phạm quy định tại khoản 1 các điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155, 156 và 226 của Bộ luật hình sự khi có yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết.
2. Trường hợp người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu thì vụ án phải được đình chỉ, trừ trường hợp có căn cứ xác định người đã yêu cầu rút yêu cầu khởi tố trái với ý muốn của họ do bị ép buộc, cưỡng bức thì tuy người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án vẫn tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án.
3. Bị hại hoặc người đại diện của bị hại đã rút yêu cầu khởi tố thì không có quyền yêu cầu lại, trừ trường hợp rút yêu cầu do bị ép buộc, cưỡng bức.”

Như vậy căn cứ theo quy định tại Khoản 1 Điều 155 BLTTHS 2015 thì: Chỉ được khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại đối với 10 tội phạm quy định tại khoản 1 các Điều sau đây :

• + Điều 134: Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác
• + Điều 135: Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh.
• + Điều 136: Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội
• + Điều 138: Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác
• + Điều 139: Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vi phạm quy tắc nghề nghiệp hoặc quy tắc hành chính.
• + Điều 141: Tội hiếp dâm
• + Điều 143: Tội cưỡng dâm
• + Điều 155: Tội làm nhục người khác
• + Điều 156: Tội vu khống
• + Điều 226: Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp.

  3.Việc rút đơn yêu cầu trước khi mở phiên tòa sơ thẩm có được không?

     Theo Luật Minh Tâm tại Khoản 2 Điều 155 BLTTHS 2015 thì Trường hợp người khởi tố có yêu cầu rút đơn yêu cầu khởi tố vụ án trước ngày mở phiên tòa sơ thẩm thì vụ án được đình chỉ. Trừ trường hợp có căn cứ xác định người đã yêu cầu rút yêu cầu khởi tố trái với ý muốn của họ do bị ép buộc, cưỡng bức thì tuy người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án vẫn tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án.

Theo Luật Minh Tâm như vậy hoàn toàn có thể rút đơn yêu cầu trước khi mở phiên tòa sơ thẩm.

Tuy nhiên:

• Nếu có căn cứ xác định việc rút đơn yêu cầu khởi tố của người bị hại trái với ý muốn của họ do bị ép buộc cưỡng bức thì tuy người bị hại rút đơn yêu cầu những Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án vẫn có thể tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án.
• Người bị hại đã rút đơn yêu cầu khởi tố thì không có quyền yêu cầu lại, trừ trường hợp do bị ép buộc cưỡng bức.

4. Trình bày lời luận tội tại phiên tòa:

Tại Khoản 4 Điều 320 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 quy định:

“Trường hợp vụ án được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại thì người bị hại hoặc người đại diện của họ trình bày, bổ sung ý kiến sau khi Kiểm sát viên trình bày luận tội.”

Như vậy, trường hợp vụ án được khởi tố theo yêu cầu của bị hại theo quy định tại Điều 155 BLTTHS 2015, thì tại phiên tòa người bị hại hoặc người đại diện của họ trình bày lời buộc tội sau khi Kiểm sát viên trình bày lời luận tội. Khi trình bày lời buộc tội thì người bị hại hoặc người đại diện của họ vẫn có thể đề nghị Hội đồng xét xử giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho bị cáo.